Քարահունջ

Քարահունջ, նախապատմական մեգալիթյան կառույց, «Զորաց քարեր բնակատեղի» անունը կրող պատմամշակութային արգելոց և պետության կողմից պահպանվող հատուկ տարածք Հայաստանի Սյունիքի մարզի Սիսիան քաղաքի մոտ՝ Մ 2 ճանապարհի հարևանությամբ։ 2004 թվականին Հայաստանի կառավարության կողմից կառույցը ճանաչվել է որպես աստղադիտարան: Այդ կարծիքին են նաև մի շարք գիտնականներ և հետազոտողներ, ովքեր նույնպես պնդում են, որ մեգալիթյան կառույցը հանդիսանում է աստղադիտարան: Գիտական և սիրողական որոշ շրջանակներ մերժում են աստղադիտարան լինելու հանգամանքը և պնդում, որ այն դամբարանադաշտ է: Մեգալիթյան կառույցի անվան և նշանակության մասին առկա հակասական կարծիքներն ու պնդումները հաճախ վերածվում են վեճերի ինչպես գիտական, այնպես էլ հասարակական շրջանակների միջև։

Քարահունջը բաղկացած է մի քանի խումբ կառույցներից և առանձին քարերից, որոնք միասին կազմում են մեգալիթյան մոնումենտը։ Այդ կառույցներն են՝ կենտրոնական շրջանը, հյուսիսային և հարավային թևերը, հյուսիս–արևելյան քարուղին, շրջանը հատող լարագիծը, ինչպես նաև առանձին կանգնած քարեր։ Քարերը բազալտից են, որոնց բարձրությունը տատանվում է 0,5-ից մինչև 3 մ, իսկ զանգվածը՝ մինչև 10 տոննա։ Քարերի մեծ մասը պահպանվել է, չնայած էրոզիայի ենթարկվելու պատճառով ծածկված են քարաքոսերով։ Անցքերը ավելի լավ են պահպանվել։ Կան նաև կոտրված քարեր։ Քարահունջի քարերը բերվել են մոտակա Դար գետի ձորի քարհանքից, բարձրացվել և տեղափոխվել են հյուսված պարաններով ու լծկան կենդանիների միջոցով։ Իսկ աստղադիտարանում բացվել են քարերի անցքերը ու պատրաստվել աստղագիտական գործիքները։

Մաթեմատիկա

  1. Ի՞նչ է քարտեզի մասշտաբը։

    քարտեզի վրա նշված երկու կետերի և տեղանքում նշված հեռավորուցյուների հարաբերությունը այդ հարաբերություն:
  2. Ինչպիսի՞ կախում կա քարտեզի վրա եղած հեռավորության եւ տեղանքում

    բոլոր կետերի համար նույնէ

համապատասխան հեռավորության միջեւ։ Ինչպե՞ս է այդ կախումը ներկա-
յացվում քարտեզի վրա։

  1. Քարտեզի վրա, որի մասշտաբը 1 ։ 10000000 է, Երեւանի եւ Թբիլի-
    սիի հեռավորությունը սմ է։ Որքա՞ն է Երեւանի եւ Թբիլիսիի

իրական հեռավորությունը։
4
1 — x 10000.000sm = 180km
5

  1. Հողակտորի հատակագծի մասշտաբը 1 ։ 5000 է։ Ինչքա՞ն կլինի հո-
    ղակտորում երկու կետերի հեռավորությունը, եթե համապատաս-
    խան կետերի հեռավորությունը հատակագծում հավասար է`

ա) 3 սմ-ի, գ) 10 սմ-ի, ե) սմ-ի, է) սմ-ի,
բ) սմ-ի, դ) սմ-ի, զ) սմ-ի, ը) սմ-ի։

a 150m

b 500

b 10

  1. Պատկերե՛ք 1 ։ 150 մասշտաբով.
    ա) 6 մ երկարությամբ հատված, բ) մ շառավղով շրջանագիծ,
    գ) 9 մ երկարությամբ եւ մ լայնությամբ ուղղանկյուն։

    ա) 6մ ։ 150 = 600սմ ։ 150 = 4սմ
    բ) 4 1/2 մ ։ 150 = 9/2մ : 150 = 900/2սմ ։ 150 = 450սմ : 150 = 3սմ
    գ) 9մ ։ 150 = 900սմ ։ 150 = 6սմ երկարություն
    7 1/2 մ ։ 150 = 15/2մ : 150 = 1500/2սմ : 150 = 750սմ : 150 = 5սմ լայնություն
  2. Հողակտորի հատակագծում (տե՛ս նկ. 7)
    արե՛ք անհրաժեշտ չափումները եւ
    հաշվե՛ք հողակտորի պարագիծն ու
    մակերեսը։
  3. Քարտեզի վրա հատվածն ունի 8 սմ

երկարություն։ Գտե՛ք քարտեզի մասշ-
տաբը, եթե այդ հատվածին տեղան-
քում համապատասխանում է մի հատ-
ված, որի երկարությունը հավասար է`

ա) 8կմ = 800000սմ
800000 ։ 8 = 100000
մասշտաբ՝ 1 ։ 100000

բ) 2կմ = 200000սմ
200000 ։ 8 = 25000
մասշտաբ՝ 1 ։ 25000

գ) 120 = 12000000սմ 
12000000 : 8 = 1500000
մասշտաբ՝ 1 ։ 1500000

դ) 124կմ = 12400000սմ
12400000 ։ 8 = 1550000
մասշտաբ՝ 1 ։ 1550000

ե) 1840կմ = 184000000սմ
184000000 ։ 8 = 23000000
մասշտաբ՝ 1 ։ 23000000

զ) 1400կմ = 140000000սմ
140000000 ։ 8 = 17500000
մասշտաբ՝ 1 ։ 17500000

է) 1600կմ = 160000000սմ
160000000 ։ 8 = 20000000
մասշտաբ՝ 1 ։ 20000000

ը) 2400կմ = 240000000սմ
240000000 ։ 8 = 30000000
մասշտաբ՝ 1 ։ 30000000

ա) 8 կմ-ի, գ) 120 կմ-ի, ե) 1840 կմ-ի, է) 1600 կմ-ի,
բ) 2 կմ-ի, դ) 124 կմ-ի, զ) 1400 կմ-ի, ը) 2400 կմ-ի։
Նկ. 7

36

  1. Արաքս գետի երկարությունը 1072 կմ է։ Ի՞նչ երկարություն կունե-
    նա այդ գետի պատկերումը քարտեզի վրա, որի մասշտաբը

1 ։ 5000000 է։

  1. Քարտեզի վրա եղած սմ երկարությամբ հատվածին տեղան-
    քում համապատասխանում է 27 կմ երկարությամբ հատված։

Որքա՞ն է քարտեզի մասշտաբը։

  1. Ամառանոցի առաջին հարկի
    հատակագծում (տե՛ս նկ. 8)

կատարե՛ք անհրաժեշտ չա-
փումները եւ գտե՛ք ճաշա-
սենյակի, խոհանոցի, լողա-
րանի եւ միջանցքի իրական

չափերն ու մակերեսները։

  1. Մայրուղու երկարությունը
    660 կմ է։ Ի՞նչ երկարություն կունենա այդ մայրուղու պատկերումը
    քարտեզի վրա, որի մասշտաբը 1 ։ 2750000 է։
  2. Ինչի՞ է հավասար գծագրի մասշտաբը, եթե նրանում գծված
    պատկերները իրականներից մեծ են 7 անգամ։
  3. Քարտեզի վրա պատկերները իրականներից փոքր են 90 անգամ։
    Ինչի՞ է հավասար քարտեզի մասշտաբը։
  4. Տեղանքում 625 մ երկարություն ունեցող հատվածին հատակա-
    գծում համապատասխանող հատվածի երկարությունը 5 սմ է։

Որքա՞ն է երկու կետերի հեռավորությունը տեղանքում, եթե հա-
տակագծում համապատասխան կետերի հեռավորությունը 10 սմ է։

  1. Ուղղանկյունաձեւ խաղահրապարակի կողմերի երկարությունները
    հատակագծում 4 սմ եւ 10 սմ են։ Որքա՞ն է այդ խաղահրապարակի
    երկարությունը, եթե նրա լայնությունը 18 մ է։
  2. Մանրակի լայնությունը 1 ։ 5 մասշտաբով գծագրում 8 սմ է։ Որքա՞ն
    կլինի այդ մանրակի լայնությունը 1 ։ 4 մասշտաբով գծագրում։

    218․ համեմատիր

    ա) 16-ի 37 %-ը և 37-ի 16 %-ը
    16 * 37 /100 = 592/100 = 148/25 = 5 23/25
    37 * 16 /100 = 592/100 = 148/25 = 5 23/25
    5 23/25 = 5 23/25
    բ) 72-ի 94 %-ը և 94-ի 72 %-ը
    72 * 94 /100 = 6768/100 = 1692/25 = 67 17/25
    94 * 72 /100 = 6768/100 = 1692/25 = 67 17/25
    67 17/25 = 67 17/25
    գ) 88-ի 56 %-ը և 56-ի 88 %-ը
    88 * 56 /100 = 4928/100 = 1232/25 = 49 7/25
    56 * 88 /100 = 4928/100 = 1232/25 = 49 7/25
    49 7/25 = 49 7/25

Մայրենի

  1. Տեքստից դո՛ւրս գրիր ածականները.


Առավոտյան պայծառ արևը շողում էր կապտավուն երկնքում: Սառնորակ ու մաքուր օդում տարածվել էր երփներանգ ծաղիկների բույրը: Անահիտը հագավ վարդագույն վերնաշապիկը, դրեց ճերմակ գլխարկը ու երջանիկ ժպիտով դուրս նայեց կիսաբաց լուսամուտից: Շուրջբոլորը սավառնում էին թռչունները՝ գարնան հիասքանչ օրով խենթացած:


2. Հետևյալ գոյականներից ստացի՛ր ածականներ և գրի՛ր, թե ինչ փոփոխություն կատարեցիր բառերի հետ: Օրինակ՝ ուրախություն-ուրախ:
Հնություն, – հին մեծություն – մեծ, լավություն, – լավ երջանկություն, – երջանիկ հնչեղություն, – հնչուն ագահություն, – ագահ ստորություն, – ստոր լայնություն, – լայն երկարություն: – երկար

3. Տրված բառերից մեկի արմատին միացնելով դիմացը գրված ածանցը, ստացի՛ր նոր բառ, օրինակ՝

Գովաբանել եստ — գով+եստ — գովեստ

տարեվերջ ույթ – վերջույթ

գեղաշուք եղ – շքեղ

այլազգի ություն – ազգություն

փաստաբան ացի – փաստացի

անսփոփ անք – սփոփանք

իրապատում վածք – պատմվածք

հրածին ունդ- ծնունդ

թռչնորս որդ – վորսորդ

վրեժխնդիր անք – խնդրանք

4. Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծի՛ր այն բառը, որտեղ «-ոտ»-ը վերջածանց չէ.

ա)ծծմբոտ, ժանգոտ, խանդոտ, ծխախոտ

բ)եռանդոտ, կարճաոտ, հիվանդոտ, բրդոտ

գ)թախծոտ, փոշոտ, ձյունոտ, առավոտ

5. Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծի՛ր այն բառը, որտեղ «-ուկ»-ը վերջածանց չէ.

ա)արդուկ, օձաձուկ, շուտասելուկ, թզուկ

բ)խոզուկ, արջամուկ, գառնուկ, խղճուկ

գ)արջուկ, գայլաձուկ, պոչուկ, սոխուկ

6. Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծի՛ր այն բառը, որտեղ «-ք»-ն վերջածանց չէ.

ա)վազք, աղոթք, քաղաք, հրաշք

բ) գերտաք, վերելք, լայնք, դժոխք

գ) սպասք, սրտաճաք, սփյուռք, խնամք

7. Արտահայտի՛ր մեկ բառով.

ձուկ որացող – ձկնորս

բազում ճյուղեր ունեցող – բազմաճյուղ

հաց թխող – հացթուխ

վիրահատող բժիշկ – վիրաբույժ

բերքը հավաքելու ժամանակը – բերքահավաք

8.Բառքամոցի. արքայադուստր բառի տառերովհնարավորինս շատ բառեր կազմիր:

Արքա, դուստր, ուստր, քար, սուտ, դուրս, տաք,