Մեր շուրջը գտնվող մարմինները մեկուսացված չեն և շատ հաճախ ազդում են մեկը մյուսի վրա, ինչի շնորհիվ ձեռք են բերում արագություն կամ փոխում են այն:

Դիտումներն ու փորձերը ցույց են տալիս.

1. Մարմնի արագությունը փոխվում է միայն այն դեպքում, երբ նրա վրա ազդում են այլ մարմիններ:

Օրինակ

Ֆուտբոլիստը ոտքի հարվածով կարող է շարժման մեջ դնել գնդակը, կանգնեցնել այն կամ փոխել գնդակի շարժման ուղղությունը:

2. Ոչ մի մարմին չի կարող միակողմանիորեն ազդել այլ մարմնի վրա առանց իր վրա կրելու նրա հակազդեցությունը:

Բոլոր մարմինները իրար վրա ազդում են փոխադարձաբար, այսինքն փոխազդում են:

Օրինակ

Երբ նկարում պատկերված տղաները, պարանը ձգելով, ազդում են իրար վրա, այդ դեպքում սկսում են շարժվել երկուսն էլ: 

Դիտարկենք երկու փորձ սայլակներով.

ա. Սայլակներից մեկին ամրացված է առաձգական թիթեղ, որը ճկված է և կապված թելով: Եթե այրենք թելը, թիթեղը կուղղվի, բայց սայլակը կմնա անշարժ:

բ. Առաջին սայլակի դիմաց դնենք երկրորդ սայլակը: Եթե այրենք թելը, երկու սայլակներն էլ կսկսեն շարժվել միմյանց հակառակ ուղղություններով:

Մարմինները կարող են փոխազդել ոչ միայն անմիջականորեն հպվելիս, այլև` որոշակի հեռավորության վրա:

Օրինակ

Երկիրը ձգում է ոչ միայն իր վրա գտնվող մարմիններին, այլ նաև այն մարմիններին, որոնք գտնվում են որոշակի բարձրության վրա: Մագնիսը ձգում է իրենից որոշ հեռավորության վրա գտնվող երկաթե մեխերը և այլն:

Ազդեցությունը քանակապես բնութագրելու համար օգտագործում են ուժ ֆիզիկական մեծությունը: 

Օրինակ
Երբ մենք հրում ենք սեղանի վրա գտնվող չորսուն, ասում ենք, որ մեր կողմից չորսուի վրա ուժ է ազդում:
Մենք մարմնի վրա կարող ենք ազդել տարբեր ուղղություններով, հետևաբար` ուժն ուղղություն ունի:        
Ուժը նշանակում են F (էֆ) տառով: Ինչպես ցանկացած ֆիզիկական մեծություն՝ ուժը նույնպես կարելի է չափել: Այդ պատճառով անհրաժեշտ է ընտրել չափման միավոր և չափողսարք:

1.Ընդգծված բառերը փորձի՛ր հանել. ի՞նչ բառեր դուրս կգան նրանց հետ, ինչո՞ւ:

Ամբողջ երեկո խոսում էինք:

Կանգնել էր:

Իր կյանքն ապրում է:

Վիճում էր ու պատասխանում նրան ուղղված հարցերին:

սիրում է ընկերներին օգնել:

Որտեղ ասես լինում ես։

Լավ էր, ամեն ինչ վերջացրինք։ 2.Հեռու բառի հետ կապակցի՛ր տրված բոլորբառերը: Դրանք ի՞նչ ձևով դրվեցին:

Քաղաք, տուն, ծնողներ, վրան, կայարան, ընկերություն, արև:

Քաղաքից հեռու, տնից հեռու, ծնողներից հեռու, վրանից հեռու, կայարանից հեռու, ընկերություն

3. Փոխանակ բառի հետ գոյականներ կապակցի՛ր:

Տղայի Փոխանակ, մայրիկի Փոխանակ , հայրիկի Փոխանակ։

4.Յուրաքանչյուր շարքից մեկ բառ ընտրի՛ր և կազմի՛ր բառակապակցություններ: Ստացված կապակցությունների մեջ ո՞ր բառերն են փոփոխվում:

Ա. Ծով, կյանք, ընկեր, լեռ, տարի, գիշեր:

Բ. Մինչև, մասին, առանց, մեջ, բացի, հանուն, փոխարեն:

Ծովի մեջ
կյանքի փոխարեն
հանուն ընկերոջ
մինչև գիշեր
լեռան մինչև
տարվա մասին

5.Փակագծում տրված գոյականները համապատասխանեցրու նախադասությանը: Գտի՛ր՝ ո՞ր բառն է թելադրում գոյականների ձևը:

Ոչ մի քայլ չի կարողանում անել առանց օգնության:

Մարզիկը հանդիսատեսի համակրանքից բացի գավաթն էլ շահեց:

Ռադիոընդունիչ և թթվածնի բալոններ կային տակառի մեջ:

Բոլոր ծովերը կապվում են օվկիանոսների հետ:

Ըստ օրինակի՝ տասը նախադասություն գրեցի:

Պարզվում է, որ ձկներին դեպի ցանցն են հրապուրում զանազան ձայներով:

6.Պարզի՛ր, թե ընդգծված բառերից ո՛րն է բարդ նախադասության մեջ մտնող նախադասություններ կապում, ո՛րը՝ բառեր:

Մի երիտասարդ ծխախոտատուփի նման մի առարկա մոտեցնում էր դեմքին՝ աչքերին ու բերանին: Դա երևի տեսահեռախոս է, եթե մարդը միաժամանակ կարողանում է նայել և խոսել: Հավանաբար, նա մեր դեմքերին զարմանքի կամ հիացմունքի արտահայտություն է տեսնում և շտապ մոտենում է մեզ: Արագ-արագ է խոսում, որ հասցնի պատասխանել մեր բոլոր հարցերին: Փողոցներում մեքենա չկա, բայց քաղաքի վրայով սրընթաց թռչում են ինչ-որ թեթև առարկաներ՝ անձնական ինքնաթիռները:

7.Նախադասությունը լրացրո՛ւ:

Եվ, բայց, որպեսզի բառերը կոչվում են շաղկապներ,քանի որ նրաք կապում էն նախադասություններ:

8.Կետերը փոխարինի՛ր ինչ—որ կամ ինչ որ բառերով: Դրանցից ո՞րն է շաղկապ:

Երազում տեսնում էր այն, ինչ որ հավանաբար ծնողները խոստացել էին բերել այդ հեռու երկրից:

Հավանաբար ինչ—որ   կենդանի անցավ խավար փողոցով: 

Ծաղկաթմբերի վրա ինչ—որ  ստվեր էր սողում: 

Այդ փոքրիկ, փայլփլուն աչքերով սևուկն ինչ որ տեսնում էր, անմիջապես փորձում էր կրկնել: 

Երևի ինչ—որ   ուրախ բան էր մտածում ու ինքն իրեն ժպտում:

Ինչ որ այս դղյակում գտար,քոնը կլինի: 

Կարծես ինչ—որ  նվիրական ու թանկ բան էր գտել: 

Ուրիշներից թաքցնում էր ինչ որ նվիրական ու թանկ էր իր համար:

Ինչ—որ  փոքրիկ զրահակիր կենդանի էր ետ ու առաջ գնում՝ լարովի խաղալիքի պես:

Ինչ որ եղել է, ոչինչ, մոռացի՛ր:

1.Տրված բառերը խմբավորի՛ր ըստ խոսքիմասերի:

Հող, սղոց, դուր, բուժակ, փայտ, բահ, պտուտակ, վիրավոր, բուժել, գերանդի, աքցան, բժիշկ, փորել, մաքուր, ամրացնել, պտտել, կարել, վիրաբույժ, ցանել, գարնանային, դեղ, սրսկել, շաղ տալ, դեզ, վիրահատել, հարթ, դիզել, վիրակապել, փայլուն, ներկել, սև, սպիտակ, մեկիկ-մեկիկ, կանաչ, կարմիր,զգուշորեն, կարգին, համառորեն, գիշեր-ցերեկ, տարեցտարի:

Հող, սղոց, դուր, բուժակ, փայտ, բահ, պտուտակ, վիրավոր, բուժել, գերանդի, աքցան, բժիշկ,

վիրաբույժ, դեղ, դեզ,- գոյական

բուժել, փորել, ամրացնել, պտտել, կարել, ցանել, սրսկել, շաղ տալ, վիրահատել, ներկել, -բայ

մաքուր, հարթ, փայլուն, սև, սպիտակ կանաչ, կարմիր- ածական

գարնանային, զգուշորեն, համառորեն- մակ բայ

2.Ա շարքի ընդգծված բառերն ի՞նչ հարցի են պատասխանում, ի՞նչ են ցույց տալիս, ինչո՞վ են տարբերվում Բ շարքի ընդգծված բառերից:

Ա. Ձայնավոր հնչյուն-գոյական: Բ. Հնչուն երգ ու ծիծաղ: ածական

Ձիերի դոփյուն-գոյական: Դողդոջուն ձեռքեր:ածական

Զգեստների շրշյուն-գոյական: Շրշուն քող: ածական

Դռան բախյուն-գոյական: Բաբախուն սիրտ:ածական

Ջրվեժի շառաչյուն-գոյական: Շառաչուն ջրվեժ:ածական

Անձրևի շաչյուն-գոյական:  Պաղպաջուն ջրեր:ածական

Վարար ջրերի գոչգոչյուն-գոյական: Ժպտուն աղջիկ:ածական

Ալիքի ճողփյուն-գոյական: Սիրուն խաղալիք:ածական

3.Կետերը փոխարինի՛ր հնչյուն, թնդյուն, շառաչյուն գոյականներից և հնչուն, թնդուն, շառաչուն ածականներից մեկով:

Իմ մանկության օրերին հորդահոս ու շառաչյուն գետ եմ տեսել:

Լեռներում միայն հնչյուն արձագանքը մնաց:

Ուշադիր լսում էի քո երգի ամեն մի  հնչյուն:

Մանկան շառաչյուն ծիծաղը վարակեց մեծերին:

Այդ մարտի թնդյուն լսվում էր բավական հեռվում:

Ինձ կանչեց-բերեց մեր գետի պաղշաջույն:

Կետերի փոխարեն գրի՛ր ուն կամ յուն ածանցը:

Քամին խաղում էր պաղպաջ պաղշաջույն ալիքների հետ:

Դողդոջ ձայն ձայնը մատնեց, որ վախենում է:

Թվում էր, թե հարսի շրշ… զգեստով աղջիկը քույրս չէ:

Սիրով էր տանում հիվանդի քրթմնջ…ն ու բողոքը:

Ջրի ճողփ… լսվեց. ուրեմն մոտեցել ենք:

Դալար սաղարթի սոսափ…ը խաղաղություն էր բերում:

Մոտիկից լսվող ճարճատ…նը անակնկալի բերեց բոլորին:

4.Տրված արմատներով այնպիսի բաղադրյալ (բարդ, ածանցավոր) բառեր կազմի՛ր, որ ցույց տան՝

ա) առարկա (գոյական),

բ) առարկայի հատկանիշ (ածական),

գ) գործողություն (բայ),

դ) գործողության հատկանիշ (մակբայ):

Քաջ, վախ, պարզ, սառն:

քաջութուն, վախկոտ, պարզամիտ, սառնորակ

5.Փորձի՛ր պարզել, թն ինչ հարցի են պատասխանում՝

ա) ընդգծված բառակապակցությունները,

բ) բառակապակցության մեջ մտնող յուրաքանչյուր բառը:

Դպրոցի դիմաց մի մեծ, կարմիր ավտոբուս է կանգնած: իչպիսի

Երեխան թաքնվել էր սեղանի տակ: վորտեղ

Քո բաժինը սեղանի վրա եմ թողել: ում ինչը

Երկու գետերի միջև ընկած առատ ու հարուստ երկիր էր: ինչ, ինչպիսի

Քաղաքի շուրջը անտառն էր խշշում: որտեղ

Մեր բարդու վրա արագիլը բույն էր հյուսել: ում ինչի վրա

6. Փորձի՛ր պարզել, թե ինչ հարցի են պատասխանում՝

ա) ընդգծված բառակապակցությունները,

բ) բառակապակցության մեջ մտնող յուրաքանչյուր բառը:

Ինձ էլ ընդունեց որպես հյուր: որ, պեսինչ

Արծվի նման սավառնել եմ ուզում: ինչպես

Մինչև լուսաբաց արդեն ամեն ինչ վերջացրել էր: ինչպես

Առանց պատասխանի չեմ գնա:

Ծովի չափ ալեկոծվեց: ինչքան

Եղբոր պես ասում եմ քեզ: ինչպես

Իր ամենակարևոր գործը նախքան կռիվն էր վերջացրել:

Урок 1

Что нового вы узнали на уроках по предыдущей теме? Чему научились?
Какие рассказы по пройденной теме вам запомнились, какие
понравились больше всего? Почему? Легко ли жить среди людей?
Говорят, что вести себя с другими людьми надо так, как вы бы хотели,
чтобы они вели себя с вами. Согласны ли вы с этими словами? Что
значит уметь идти друг другу навстречу?

С давних времён люди соревновались в силе, ловкости
(ճարպկության) и быстроте. Спорт не только укрепляет здоровье
человека, но и воспитывает характер.
Какие виды спорта вы знаете? Каким видом спорта вы
занимаетесь или хотели бы заниматься? Можете ли вы назвать себя
болельщиком? Какие соревнования являются самыми важными
для спортсменов?

На уроках по этой теме мы научимся

• рассказывать о различных видах спорта и известных спортсменах, о
  пользе спорта для физического развития человека и воспитания
  характера; об Олимпийских играх, любимых видах спорта; о том, как
  важно заниматься спортом и вести здоровый образ жизни.

узнаем , где состоялись первые Олимпийские игры;

• научимся рассказывать об армянских спортсменах, принимавших
  участие и побеждавших в этих соревнованиях;
• осознаем связь древних Олимпийских игр с современными Олимпийскими играми и видами спорта.

Прочитайте текст. Скажите, кто из армян впервые стал олимпийским
чемпионом.

ИСТОРИЯ ОЛИМПИЙСКИХ ИГР

Первые Олимпийские игры состоялись в 776 году до нашей эры в
городе Олимпия в Греции и были посвящены богу Зевсу. Сначала соревнования проводились только по бегу, но со временем к бегу добавили
борьбу, метание диска и копья, стрельбу из лу՛ка и многое другое. Игры
проводились один раз в четыре года. Во время соревнований греки
прекращали все военные действия. Запрещалось даже появляться в
Олимпии с оружием.
Первым олимпийским чемпионом стал Корэб из Элиды, который
победил в беге на дин стадий (192 метра).
Одним из самых прославленных спортсменов древности был борец
Милон. По легенде, он с детства ежедневно поднимал телёнка и носил его
на своих плечах. Прошло время, телёнок вырос в большого быка, но Милон
продолжал тренировки и стал легендарным силачом.
Он шесть раз подряд побеждал на Олимпийских играх, оставаясь
непобедимым более тридцати лет. Милон был настолько силён, что
однажды все другие атлеты, понимая, что у них нет шансов, отказались
бороться с ним, и Милону присудили победу без поединка. Олимпийский победитель въезжал в родной город на колесни՛це, въезжал не через обычные ворота, а через пролом в стене, который в тот же день заделывали, чтобы олимпийская победа вошла в город и никогда не покидала его. Армяне издавна принимали участие в Олимпийских играх. Мовсес Хоренаци рассказывает, что первым армянином, ставшим олимпийским чемпионом, был армянский царь Трдат III Аршакуни, который победил в соревнованиях по борьбе в двести восемьдесят первом году. В музее Олимпийских игр, который находится в городе Олимпия в Греции, сохранилась древняя мраморная доска с именами победителей Олимпийских игр. Среди этих имён есть имя и будущего царя Великой Армении Вараздата. В триста восемьдесят пятом году он стал чемпионом Олимпийских игр в соревнованиях по кула՛чному бою. В поединках не было ограничений по весу, не было раундов, соперники боролись без перерыва по четыре часа и больше, пока один из противников не упадёт . Для увеличения силы удара бойцы наматывали на кулаки ремни из грубой кожи. Бои проводили в августе после полу՛дня под паля՛щими лучами солнца. Если бой был равным, спортсмены должны были по очереди наносить друг другу удары. Победа Вараздата принесла ему славу сильнейшего бойца Римской империи.

лук — (здесь) աղեղ колесни՛ца — կառք кула՛чный бой — բռնցքամարտ
по՛лдень — կեսօր паля՛щий — о՛чень жа՛ркий, обжига՛ющий

Интересные факты из истории древних Олимпийских игр

1. Первая античная Олимпиада состоялась в 776 г. до нашей эры на равнинах Олимпии (Пелопоннес – полуостров на юге Греции).
2. Игры проводились в честь древнегреческих богов.
3. Хотя древние Олимпийские игры были связаны преимущественно с религией (в частности, с поклонением Зевсу), они также помогали налаживать отношения между различными городами Древней Греции.
4. К олимпийским победителям относились как к героям. Как только соревнование заканчивалось, чемпиону вручали пальмовую ветвь, и толпа забрасывала его цветами. К рукам триумфатора также привязывали красные ленточки. Официальная церемония награждения победителей проводилась по окончании Игр в храме Зевса. Венок из оливкового дерева (так называемый «котинос») использовался для венчания олимпийских победителей.
5. Согласно греческой мифологии, за организацию первых Олимпийских игр отвечал Геракл.
6. Античные Олимпийские игры начинались как однодневное мероприятие. К 5 веку до нашей эры Игры уже продолжались 5 дней.
7. В программу древних Олимпийских игр было включено несколько видов спорта: пятиборье (метание диска, бег, борьба, прыжки и бокс), панкратион (вид ранних боевых искусств, смесь борьбы и бокса), гонки на колесницах и толкание ядра.
8. На участие в Играх могли претендовать все свободные греки мужского пола. Женщинам не дозволялось участвовать в состязаниях, а замужним женщинам не разрешалось даже смотреть их. Первой нарушила это правило принцесса Киниска из Спарты. Она выиграла гонку на колесницах в 396 году до нашей эры. Однако лавровый венок был вручен владельцу лошадей (мужчине), а не спартанской спортсменке.
9. На проведение Олимпийских игр наложил вето император Феодосий в 393 г. нашей эры. Он считал их «языческим культом».
10. В состязаниях по прыжкам в длину (вероятно, без разбега) спортсмены держали в руках гири, называемые «медиас», которые помогали им стабилизировать тело. Они раскачивали их, чтобы увеличить импульс силы.

11. Олимпийские атлеты соревновались обнаженными.

Оказывается все древние греки, участвующие в олимпийских соревнованиях, соревновались абсолютно оголенными. Иногда они, правда, хитрили и втирали в кожу тела оливковое масло, чтобы можно было легче выскользнуть, в полном смысле слова, из рук противника. Само слово «гимнастика» переводится с древнегреческого языка как «голый, обнаженный».

12. Первым чемпионом олимпийских игр был повар.

Известно, что первым чемпионом олимпийских игр, которые состоялись в 776 году до н.э. стал молодой пекарь Корэб, сумевший первым прийти к финишу в беге на 190 метров. Интересно то, что соревнования по бегу на различные дистанции был единственным видом спортивных соревнований на Олимпиадах первые 13 игр.

13. Первыми медалями были оливковые ветви.

Чемпионы игр не всегда награждались медалями. Известно, что первые атлеты-чемпионы в качестве приза получали оливковую ветвь, венок или же оливковое масло в амфорах. Со временем призы, конечно же, видоизменились, но оливковая ветвь и до сих пор остается признаком победителя.

14. Единственный вид спорта – бег.

Как уже было сказано выше, бег был единственным видом спорта на первых 13-ти Олимпиадах. Известно, что на 18-й Олимпиаде к нему было добавлено пятиборье, состоящее и из бега, и из прыжков в длину, и из метания копья, диска, а также из борьбы. В 688 году до н.э. к традиционным состязаниям были добавлены кулачный бой, а также состязание на колесницах.

15. Панкратион.

Такое знакомое многим слово означает вид борьбы без правил. Хотя правила все же были – не кусаться и не выцарапывать глаза. В этом соревновании не было весовых категорий и раундов.

16. Олимпийские игры – часть других празднеств.

Главное спортивное соревнование в Греции носило название Панэллинские игры, состоящие из четырех частей: Олимпийские игры, Пифийские игры, Истмийские игры и Немейские игры.

17. Спортивные игры женщин.

Официально в Олимпийских играх, женщины не могли принимать участие, и поэтому для них проводились отдельные спортивные соревнования. Победительнице вручали оливковый венок, а также продукты, например мясо.

18.Чудо-механизм.

Найденное в 1901 году во время раскопок древнее механическое устройство, названное Антикиферским механизмом, является, по сути, сложнейшим механическим калькулятором, главное предназначение которого – предсказывать дату проведения следующих Олимпийских игр.

19. Бойкот Олимпийских игр христианами

Став в 390 г. н.э. христианами, римляне посчитали олимпийские соревнования языческими и запретили их. Однако спустя 15 веков в 1896 году Олимпийские игры возродили.

1. В каком городе проходили древние Олимпийские игры?
   
   Первые Олимпийские игры состоялись в городе Олимпия в Южной
2. 2. Какому греческому богу они посвящались?
   
   Они проводились в связи с религиозным праздником в честь главного бога — Зевса.
   
   3. По каким видам спорта они проводились?
   
3. спринт на 192 метра; 
4. диаулос — гонка на две дистанции; 
5. забег на 400 метров; 
6. долихос — гонка на длинные дистанции (около 1500 и 5000 метров);
7. борьба и пятиборье; 
8. многоборье, включающее прыжки в длину, метание копья, метание диска, бег и борьбу; 
9. бокс; 
10. гонки на колесницах; 
11. панкратион — единоборство, сочетающее борьбу, бокс и уличный бой. 
    
    4.Почему Милон Кротонский стал самым прославленным победителем древних Олимпийских игр?
    
    Милон Кротонский стал самым прославленным атлетом Древней Греции, когда в 540 году до н. э. в возрасте 14 лет стал олимпийским победителем в соревнованиях по борьбе.
    После этого Милон ещё шесть раз был увенчан олимпийским венком и признан многократным победителем на других общегреческих играх.
    
    5. Как проявили себя армяне на этих играх?
    
    Грант Шагинян. Гимнаст, принёс первое олимпийское золото в 1952 году в составе сборной СССР (Хельсинки). 
12. Названия некоторых видов спорта, которые пришли в русский
    язык из других языков, не изменяются по падежам, например:
    карате, регби, джиу-джитсу, кунг-фу, тхэквондо и другие.
    Согласны ли вы с тем, что…
    
    Да я согласен с этим
13. Олимпийские игры начали проводить в Древней Греции. 2. Раньше в
    Олимпийских играх участвовали только греческие спортсмены. 3. Первым
    олимпийским чемпионом стал Трдат III. 4. Трдат III стал олимпийским
    чемпионом в соревнованиях по борьбе. 5. Кулачные бои на древних
    Олимпийских играх были очень похожи на современные бои боксёров.

Ես  մի  փոքրիկ  սիրտ  ունեմ:  Շատ  փոքրիկ,  շա՜տ-շա՜տ  փոքրիկ:
–  Մարդու  սիրտը  չպետք  է  դատարկ  մնա,  –  ասում  է  տատիկը,  –  եթե  դատարկ  մնա,  դատարկ  ծաղկամանի  նման  տգեղ  կլինի  և   մարդուն  ցավ  կպատճառի:
Ահա,  հենց  այդ  պատճառով  էլ  երկար  ժամանակ  է՝  մտածում  եմ՝  այս  փոքրիկ  սիրտը  ո՞ւմ  նվիրեմ:  Այսինքն՝  ո՞ւմ  պետք  է  սրտիս  մեջ  տեղավորեմ,  որ  բոլորից  լավը  լինի:  Ճիշտն  ասած՝  ախր,  չգիտեմ՝  ինչպես  ասեմ…Սիրտս  ուզում  է՝  այս  ամբողջ-ամբողջ,  փոքրիկ-փոքրիկ  սիրտս՝  մի  փոքրիկ,  սիրուն  տնակի  պես,  մի  այնպիսի  մեկին  նվիրեմ,  որին  շա՜տ-շա՜տ  եմ  սիրում…կամ…չգիտեմ…մեկին,  որ  շատ  լավն  է:

Մեկին,  որ  իսկապես  արժանի  է  իմ  շատ  փոքրիկ  և   մաքուր  սրտի  մեջ  տնակ  ունենալու:  Ճիշտ  եմ  ասում,  չէ՞։
–  Սիրտը  հյուրանոց  չէ,  որ  մարդիկ  գան,  մի  երկու-երեք  ժամ  կամ  մի  երկու-երեք  օր  այնտեղ  մնան  ու  հետո  գնան,  –  ասում  է  հայրիկը,  –  սիրտը  ճնճղուկի  բույն  չէ,  որ  գարնանը  շինվի,  իսկ  աշնանը  քամին  այն  իր  հետ  քշի  ու  տանի…
ճիշտն  ասած՝  չգիտեմ՝  ինչ  է  սիրտը,  բայց  գիտեմ,  որ  տեղ  է  շա՜տ-շա՜տ  լավ  մարդկանց  և   մշտապես…
Դե…Երկար  մտածելուց  հետո  վճռեցի՝  սիրտս  նվիրեմ  մայրիկիս,  ամբողջ  սիրտս,  ամբողջը  նվիրեմ  մայրիկիս  և   կատարեցի  այդ  բանը…
Բայց,  ո՜վ  զարմանք,  երբ  նայեցի  սրտիս,  չնայած  մայրիկս  հանգիստ  տեղավորվել  էր  նրա  մեջ  և   իրեն  էլ  շատ  լավ  էր  զգում,  այդուհանդերձ  նկատեցի,  որ  կեսը  դեռևս  դատարկ  էր  մնացել…
Դե,  իհարկե,  հենց  սկզբից  ես  պիտի  գլխի  ընկնեի  ու  սիրտս  երկուսին  նվիրեի՝  հայրիկիս  ու  մայրիկիս:  Այդպես  էլ  վարվեցի:
Հետո,  հետո  գիտե՞ք՝  ի՞նչ  եղավ:  Այո,  իհարկե,  նայեցի  ու  տեսա՝  սրտիս  մի  մասում  դեռևս  դատարկ  տեղ  է  մնացել…
Անմիջապես  վճռեցի  սրտիս  դատարկ  մնացած  անկյունը  նվիրել  մի  քանի  հոգու:  Մի  քանի  հոգու,  ում  շատ  եմ  սիրում:
Մեծ  եղբորս,  փոքրիկ  քրոջս,  պապիկին,  տատիկին,  իմ  բարի  քեռուն  և   ուրախ  բնավորությամբ  հորեղբորս  էլ  տեղավորեցի  սրտիս  մեջ:
Մտածեցի՝  հիմա  արդեն  սրտիս  մեջ  կարգին  խճողում  է…այսքան  մարդ  մի՞թե  հնարավոր  է  այսքան  փոքրիկ  սրտում  տեղավորել:
Բայց  երբ  նայեցի  սրտիս,  Աստված  իմ,  Աստված  իմ,  գիտե՞ք՝  ինչ  տեսա:
Տեսա,  որ  այս  բոլոր  մարդիկ  տեղավորվել  են  սրտիս  ճիշտ  կես  մասի  մեջ,  ճիշտ  կեսի,  թեև   հանգիստ  նստել,  ասում,  խոսում  ու  ծիծաղում  էին,  և   ոչ  մեկը  չէր  բողոքում  տեղի  նեղվածքից:
Դե…հետո  հերթը…Այո,  ճիշտ  է,  սրտիս  մնացածը,  այսինքն՝  դատարկ  մնացած  կեսը  ուրախությամբ  ու  գոհունակությամբ  նվիրեցի  այն  բոլոր  լավ  մարդկանց,  ովքեր  ապրում  են  մեր  թաղում,  և   բոլոր  այն  լավ  բարեկամներին,  որ  ունեմ,  և   բոլոր  ընկերներիս  և   բոլոր  այն  ուսուցիչներին,  ովքեր  սիրում  են  երեխաներին…
Եվ  գիտե՞ք,  թե  ինչ  եղավ…
Աստված  իմ,  այսքան  փոքրիկ  սիրտը  ինչպե՞ս  կարող  է  այսքա՛ն  մեծ  լինել:
Ճիշտն  ասած,  խոսքը  մեր  մեջ,  հայրս  մի  հորեղբայր  ունի:  Հայրիկիս  այս  հորեղբայրը  շա՜տ,  շա՜տ,  շա՜տ  փող  ունի:  Ես  երբ  տեսա՝  բոլոր  լավ  մարդիկ  տեղավորվում  են  սրտիս  մեջ,  աշխատեցի  հայրիկիս  այս  հորեղբորն  էլ  տանեմ  սրտիս  մեջ  և   մի  անկյուն  էլ  նրան  հատկացնեմ…բայց…չտեղավորվեց…ինչ  արեցի,  չտեղավորվեց…շատ  խղճացի…բայց  ի՞նչ  անեմ,  չտեղավորվեց,  էլի,  իմ  մեղքը  հո  չի,  իր  մեղքն  է:  Այսինքն՝  ճիշտն  ասած,  երբ  ինքն  էլ  դժվարությամբ,  մի  կերպ  տեղավորվում  էր  սրտիս  մեջ,  փողերի  հսկա  սնդուկը  դուրս  էր  մնում,  նա  էլ  հևիհև  դուրս  էր  վազում  սրտիցս,  որպեսզի  վերցնի  իր  սնդուկը…
Այո…կամաց–կամաց  հասկանում  էի,  թե  մի  փոքրիկ-փոքրիկ  սիրտ  որքա՜ն  կարող  է  մեծ  լինել:  Մի  գիշեր,  երբ  հիշեցի  այն  մեծ  պատերազմի  ծանր  օրերն  ու  գիշերները,  միանգամից  վեր  թռա  ու  ճչացի.  «Սրտիս  մնացած  մասը  կնվիրեմ  բոլոր  նրանց,  ովքեր  կռվեցին  և   կեղտոտ  թշնամուն  մեր  հողից,  մեր  երկրից  ու  մեր  տնից  դուրս  վռնդեցին…»:
…Հիմա  այլևս  իմ  սիրտը  նմանվել  էր  մի  մեծ  քաղաքի,  դպրոց  ուներ,  հիվանդանոց  ուներ,  զորանոց  ուներ,  փողոց,  թաղ,  պողոտա  ուներ  և   դարձյալ  մի  աշխարհի  չափ  դատարկ  տեղ  ուներ…
Ինքս  ինձ  ասացի.  «Այլևս  բավական  է  ընտրություն  անել,  իմ  սիրտը  պատկանում  է  աշխարհի  բոլոր-բոլոր  լավ  մարդկանց՝  աշխարհի  այս  ծայրից  մինչև   մյուս  ծայրը…»:
Դուք  ինքներդ  տեսնում  եք՝  հիմա  միայն  մի  շա՜տ-շա՜տ  փոքրիկ  անկյուն  է  դատարկ  մնացել  սրտիս  մեջ:  Գիտեք՝  այդ  տեղը  ում  համար  եմ  թողել,  այո,  ճիշտ  է,  բոլոր  վատ  մարդկանց,  միայն՝  մի  պայմանով,  որ  հրաժարվեն  վատ  լինելուց  և   վատ  արարքներ  կատարելուց.  երեխաներին  չնեղացնեն,  ծովը  չկեղտոտեն,  կենդանիներին  չսպանեն  և   ոչ  մեկի  նկատմամբ  բռնություն  չգործադրեն…
Վատ  մարդիկ  էլ,  եթե  լավանան,  իրավունք  ունեն,  չէ՞,  իմ  սրտի  մեջ  մի  փոքրիկ  տնակ  ունենալու.  ..չէ՞։
Կարծում  եմ՝  եթե  վատ  մարդիկ  բարիանան  ու  գան,  դարձյալ  իմ  սրտի  մեջ  մի  փոքրիկ  տեղ  կմնա…գուցե  անտառների  համար,  սարերի,  ձկների,  եղնիկների,  փղերի…և   շատ  ուրիշ  բաների  համար…
Իսկապես,  զարմանալի  է,  հայտնի  չէ՝  սա  սի՞րտ  է,  թե՞  ծով:  Այսքան  փոքրիկ  սիրտն,  ախր,  ինչպե՞ս  է,  որ  երբեք  չի  լցվում:
Դե  լավ,  դա  ինձ  չի  վերաբերում:
Երբ  մեծանամ,  գուցե  հասկանամ,  թե  ինչու  է  այդպես,  սակայն  հիմա,  մինչև   այն  պահը,  երբ  դեռ  սրտիս  մեջ  տեղ  կա,  պետք  է  այդ  տեղը  նվիրեմ  լավ  ու  բարի  մարդկանց։
Սիրտը  հենց  դրա  համար  է,  ճիշտ  չէ՞։

Կարդացե՛ք ստեղծագործությունը և կատարե՛ք ա  և բ  առաջադրանքները.

ա) Մեկնաբանե՛ք հետևյալ մտքերը․

• Այսքան փոքրիկ  սիրտն,  ախր,  ինչպե՞ս  է,  որ  երբեք  չի  լցվում: Ասինքն թեկուզ, եթե քո սիրտը փոքր է դու կարող ես սիրել շատ և շատ մարդկանց։
• Երբ հայրիկիս հորեղբայրը  դժվարությամբ,  մի  կերպ  տեղավորվում  էր  սրտիս  մեջ,  փողերի  հսկա  սնդուկը  դուրս  էր  մնում,  նա  էլ  հևիհև  դուրս  էր  վազում  սրտիցս,  որպեսզի  վերցնի  իր  սնդուկը…Այսնքն նրա հոր հորեղբայրի իր փողերը վեր էր դասում ամենինչից
• Գիտեք՝ այդ  տեղը  ում  համար  եմ  թողել,  այո,  ճիշտ  է,  բոլոր  վատ  մարդկանց,  միայն՝  մի  պայմանով,  որ  հրաժարվեն  վատ  լինելուց
• Տեսա, որ  այս  բոլոր  մարդիկ  տեղավորվել  են  սրտիս  ճիշտ  կես  մասի  մեջ,  ճիշտ  կեսի,  թեև   հանգիստ  նստել,  ասում,  խոսում  ու  ծիծաղում  էին,  և   ոչ  մեկը  չէր  բողոքում  տեղի  նեղվածքից:Այսինքն դու կարող ես սիրել այնքան մարդու որքան ցանկանում ես և ինչքան էլ դա շատ լինի դու կարող ես էլի և էլի սիրել
• Սրտիս մնացած  մասը  կնվիրեմ  բոլոր  նրանց,  ովքեր  կռվեցին  և   կեղտոտ  թշնամուն  մեր  հողից,  մեր  երկրից  ու  մեր  տնից  դուրս  վռնդեցին…Այսինքն դու ոչ թե պետք է սիրես միյայն քո հարազատներին և ընկերներին դու պետք է նաև սիրես այն մարդկանց ոքեր քեզ պաշտպնու կամ օգնում են և քո լավն են ցանկանում

բ) Ո՞ր մտքերն են արտահայտում  ստեղծագործության գաղափարը։ Պատասխանը հիմնավորե՛ք։

• Սրտում կարող են տեղավորվել բոլոր մարդիկ։
• Սիրտը տեղավորում է բոլոր բարի մարդկանց։
• Հարուստ մարդիկ սրտում տեղ չունեն։
• Սիրտը կարող ե տեղավորել նաև վատ մարդկանց։
• Սրտում կարող է իշխել միայն սերը։

Ինչքանո՞վ է իրական կամ երևակայական պատմվածքը:

Ծիր Կաթինը հայերենում անվանվում է նաև Հարդագողի ճանապարհ։ Ըստ հայկական առասպելի, մի խիստ ձմեռ հայերի նախնի Վահագնը ասորիների նախնի Բարշամինից հարդ է գողացել, և երկնքում մասամբ երևացող Ծիր Կաթինը գողացած հարդի հետքն է։ Անհիշելի ժամանակներից մարդիկ հիացել են նրա երկնասփյուռ տեսքով։ Երկրից նայելիս այն ներկայանում է դիտողին մշուշոտ թույլ լույսով։ 1609 թ.՝ երբ Գալիլեյն աստղադիտակով դիտեց այդ գոտին, վերջնականապես պարզ դարձավ, որ այն բաղկացած է բազում հեռավոր աստղերից։ 7-րդ դարի հայ մեծ աստղագետ, տոմարագետ և փիլիսոփա Անանիա Շիրակացու ընկալմամբ, Ծիր Կաթինը կամ Հարդագողի ճանապարհը անթիվ-անհամար աստղերի լույսը կուտակած հսկա լուսաշերտ է։

112. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի´ր մեկական բառերով:

Բարի լուր (ավետիս) բերող — ավետաբեր

արագ ընթացող — արագընթաց

բաժակը ձեոքին արտասանվող ճառ — բաժակաճառ

վեպ  գրող — վիպագիր

բառարան գրող — բառագիր

ար­տասահմանում ապրող — արտասահմանաբնակ

113. Երկու հետևություններից ո՞րն ես ճիշտ հա­մարում: Պատասխանդ պատճառաբանի´ր:

Կոշիկի եվրոպական հայտնի մի ֆիրմա իր աշխատակից- ներից երկուսին Աֆրիկա ուղարկեց, որ պարզի, թե իր կոշիկ- ներն այնտեղ կարո՞ղ Է վաճառել: Շուտով գործուղվածներից  մեկը հայտնեց. «Կոշիկ արտահանելու ոչ մի հեռանկար չկա. այստեղ բոլորը բոբիկ են քայլում»: Մյուսը  դրությունն այլ կերպ գնահատեց. «Հեռանկարները հիանալի են. բոլորը  բոբիկ են քայլում»:

Հեռանկարները հիանալի են. բոլորը  բոբիկ են քայլում

Ես այդ հետևությունը ճիշտ եմ համարում, որովհետև նոր  իրերը քաղաքում շուտ է ընկալվում։

114. Տրված արմատների կրկնությամբ բառե´ր կազմիր: Բառերի մեջ այդ արմատների գրությանն ուշադրությո´ւն դարձրու (փորձի´ր բացատրել ՝ ինչո՞ւ ը-ն  չի գրվում):

Реклама

Օրինակ՝ ճըռ – ճռճռալ, ճռճռոց:

Գոռ, մըռ, հըռ, չըռ, կըռ, դըռ:

Գոռ — գոռալ, գոռգոռալ

Մըռ — մռմռալ, մռմռոց

Հըռ  — հռհռալ

Չըռ —  չռչռալ

Կըռ — կըռկռալ,կռռոց

դըռ — դռռոց, դռդռալ

փորձի´ր բացատրել ՝ ինչո՞ւ ը-ն  չի գրվում

Օրինակ՝ մըռ բառը չի համարվում  արմատ այդ իսկ պատճառով մռմռալը չի գրվում ը տառով։

115. Յուրարանչյուր բառակապակցության իմսատը տրված բառերից մեկո´վ արտահայտիր:

Բազմություն, մարդկություն, ազգ, ժողովուրդ:

Մի երկրում ապրող մարդիկ, հավաքված մարդիկ, ամբողջ  աշխարհում ապրող մարդիկ, նույն ազգությանը պատկանող  բոլոր մարդիկ:

Մի երկրում ապրող մարդիկ — ժողովուրդ

հավաքված մարդիկ — Բազմություն

ամբողջ  աշխարհում ապրող մարդիկ — մարդկություն

նույն ազգությանը պատկանող  բոլոր մարդիկ — ազգ

116. Փակագծում դրված բաոերը գրի´ր համապա­տասխան ձևով:

Օրինակ՝ Դեպքի վայրում հավաքված ամբոխն (աղմկել): — Դեպքի վայրում հավաքված ամբոխն աղմկում էր:
Կռունկների երամը (թռչել): — կռունկների երամը թռչում էր։

Զորքը (տեղավորվել) դաշտում: — զորքը տեղավորվում էր դաշտում։
Ժողովուրդր (լսել) հռետորին: — ժողովուրդը լսում էր հռետորիին։

Հրապարակում հավաքված բազմությունը ինչ-որ բանի (սպասել): — Հրապարակում հավաքված բազմությունը ինչ — որ բանի էր սպասում ։

Ավագանին (ողջունել) օտարականին: — Ավագանին ողջունում էր օտարականին։

Հոտն (իջնել) սարից:հոտն իջել էրր սարից։

Ժողովուրդը գոհ (լինել) այդ որոշումից: ժաղովուրդը գոհ է լինում այդ որոշումից։

117. Նախադասություններն ընդարձակի´ր:

Փորձենք: Մենք կփորձենք ձեզ օգնել պատրաստել տնակ։

Պատմեն: Մայրիկ կպատմես ինձ մի պատմվածք վիշապի մասին։

Կլսեն: Մայրիկ մի մտածիր ես կլսեմ տատիկին և ինձ լավ կպահեմ։

Կընտրեք: Ես քեզ համար մի գեղեցիկ շոր կընտրեմ։

Դարձավ: Այսօր իմ եղբայրը դարձավ մեկ տարեկան։

118. Կետերը փոխարինի´ր  ընդգծված բառերի հա­կանիշներով:

Կենսաբանները պնդում են, որ գազանները  միայն շարժվող  առարկաներն  են տեսնում. … կենդանին անհետանում Է նրանց  աչքից:

Մարդիկ դատարկ երկինք են տեսնում, իսկ ծիծեռնակի, ջրածիծառի և մի քանի ուրիշ թռչունների համար երկինքը … Է միջատներով:

Գիտնականները պարզել են,  որ ստորջրյա աշխարհը ոչ թե …. այս ձայների աշխարհ Է:

119. Տրված նախադասություններն  ավելացրո´ւ  տեքստի մեջ: Ստացված տեքստն ինչո՞վ է տարբերվում տրվածից:

Տարին չորային էր:  Մի անգամ երկինքը ողորմաց ծարավ արտերին. ամպեց ու անձրև կաթկթաց: Մի մարդ վազեց դուրս ու կանչեց.

— Ի´մ արտի վրա, ի´մ արտի վրա:

Ամպը գոռգոռաց ու անձրևի փոխարեն կարկուտ շրխկաց: Նույն մարդը ճչաց.

— Բոլորի ՜ արտերի վրա, բոլորի՜ արտերի վրա:

Արտերր խանձվել, անձրև էին ուզում: Իսկ մարգը բնույ-

թով ագահ է: Է՜հ, երկինքն էլ որոշեց խաղ անել ու  դալ տալ մարդուն: Ի՜նչ խաղ,կարկուտն իսկական պատիժ է արտատիրոջ համար: Ա՜յ քեզ եսասեր մարդ:

120. Խոսքն ըստ  օրինակի փոխի´ր, անուղղակի խոսքը դարձրո´ւ  ուղղակի:

Օրինակ ՝ 1. Սոնան ասաց, որ գյուղն իրեն դուր եկավ, ինքն ուզում է էլի մնալ այդտեղ:

Սոնան ասաց.

— Գյուղն ինձ դուր եկավ, ես ուգում եմ էլի մնալ այստեղ:

2.  Թզուկն ասաց, որ տղան գնա թագավորի գանձարան

ու տեսնի  կախարդական նկարը:

Թզուկն ասաց.

— Ա´յ տղա, գնա´ թագավորի գանձարան ու տե՛ս կախարդական նկարր:

Հայրն Արտակին ասաց,  Որ ճանապարհից վերցնի իր հեծանիվր, որովհետև մարդկանց խանգարում է:

Տղայի  ընկերն ասաց,Որ ինքն էլ չի սպասում թզուկի գալուն ու տուն է  գնում:

Թագավորը տղային ասաց,Որ  գնա երկրից  երկիր ման գա ու գտնի իր մատանու քարը:

Նապաստակն ու մուկն ասացին,  որ Իրենք գնում են տղային օգնելու:

Արջը նապաստակին ու մկանը խնդրեց, որ Իրեն էլ տանեն  աշխարը տեսնելու:

Արեգնազանը ներկայացավ և ասաց, Որ ինքն իշխան Ար­մանի որդին է:

Թագավորը հյուրին խնդրում էր, որ իրեն մենակ չթողնի կախարդի մոտ:

Գործնական աշխատանք

1.Գրի՛ր պարզ ընդարձակ նախադասություններ՝ ներկա, անցյալ և ապառնի ժամանակներով:

Ես հիմա դաս եմ անում։ (ներկա)
Ես երեկ համակարգչային խաղ էի խաղում։ (անցյալ)
Ես վաղը գնալու եմ կինոթատրոն։ (ապառնի)

2. Հետևյալ բառերին ավելացնելով նախածանցներ կամ վերջածանցներ՝ նոր բառեր ստացի՛ր, գրի՛ր, թե իմաստային կամ բառակազմական ի՞նչ փոփոխություն նկատեցիր.

սեր, ժողովուրդ, լույս, կենդանի, սառը, հույս, գիր, մարմին, սուր, ջուր:
սեր-սիրային, ժողովուրդ-ժողովուրդական, լույս-լուսավոր, կենդանի-կենդանական, սառը-սառնություն, հույս-անհույս, գիր-գիրք, մարմին-մարմանականսուր-սրություն, ջուր-ջրիկ

արագ-դանդաղ

3.Գրի՛ր հետևյալ բառերի հականիշները և փորձիր դրանցով կազմել նոր բառեր, օրինակ՝

արագընթաց-դանդաղաշարժ

ճիշտ-սխալ

ազնիվ-կեղծ

բարձր-ցաձր

երկար-կարճ

խոսել-լռել

4.Բառերի քարտեզ. տրված արմատներից կազմիր հնարավորինս շատ նոր բառեր.

գիր-գիրք

լույս-լուսավոր

օդ-օդանավ

պար-պարզ

վարժ-անվարժ

պետ-պետություն

5.Տրված գոյականները դարձրու՛ բայեր, գրի՛ր, թե ինչի շնորհիվ են առարկա ցույց տվող բառերը դառնում գործողություն ցույց տվող բառեր.

Աշխատանք-աշխատել

ճաշ-ճաշել

մարզանք-մարզվել

շինություն-շինել

սեր-սիրել

պար-պարել

գիր-գրել

խաղ-խաղալ

օգնություն-օգնել

լռություն-լռել

պարծանք-պարծել

6. Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառերը.

Օրեցօր, առօրյա, որակարգ, տնօրեն, արջաորս, ամենաորակյալ, անորակ, անօգուտ, հոգուտ, հոգուդ, բանվոր, ամանորյա, ամենօրյա, օկրան, մանրո, անօրևակայելի, զարկորակ, պարորգ, լայնոկրան, հնաբան, մանրոաբան, էջմիածին, աղակույտ, արել, արմուկել, հարդուփորտ, դարձնել, փորանք, ուրտ, քաղցր, քաղզցծ, վարկատրել, հինավուրդ, ասել, երեք, հաճեպ(արագ), ճեպնթաց:

Շրջակա միջավայրի վրա մարդու բացասական ազդեցությունը կտրուկ աճել է արդյունաբերության զարգացման արդյունքում:
1. Վառելանյութերի այրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում գազեր: Ածխաթթու գազի պատճառով առաջանում է «ջերմոցային էֆեկտ», ինչի հետևանքով մոլորակի մթնոլորտի ջերմաստիճանն աճում է:

2. Ծծմբի և ազոտի օքսիդների պատճառով առաջանում են «թթվային անձրևները»:
Ավտոմեքենաների, ինքնաթիռների, հրթիռների շարժիչներում բենզինի և այլ նավթանյութերի թերայրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր գազեր՝ ածխածնի օքսիդներ` CO, CO<sub>2</sub>, ծծմբի օքսիդներ` SO₂, SO₃, ազոտի օքսիդներ` NO, NO<sub>2</sub>։   Մթնոլորտում այս գազային նյութերը, որոշակի պայմաններում միանալով ջրին, վերածվում են մեզ արդեն ծանոթ թթուների՝ ծծմբային թթվի` H₂SO₃, ծծմբական թթվի` H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>, ազոտական թթվի` HNO₃ և այլն, որոնք անձրևների հետ վերադառնում են երկրագնդի մակերևույթ։
Դրանք կարող են տարածվել մեծ հեռավորությունների վրա և տեղալ այլ երկրներում:
Թթվային անձրևները մեծ վնաս են հասցնում կենդանի և անկենդան բնությանը, շինություններին:«Թթվային անձրևներին» ծանոթ է Ալավերդու բնակչությունը:

3. Բնությունը, շրջակա միջավայրն աղտոտող առավել վտանգավոր նյութերից են ծանր թունավոր մետաղները, հատկապես՝ սնդիկը, կապարը, կադմիումը, թալիումը, որոնք կուտակվում են մարդու օրգանիզմում և առաջացնում մի շարք հիվանդություններ: Դրանք մարդու օրգանիզմ կարող են ներթափանցել աղտոտված ջրի և սննդի միջոցով: Այդ հիվանդություններն արտահայտվում են տարբեր խանգարումների ձևով:

4. Վտանգավոր են նաև բույսերի վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցները՝ պեստիցիդները և հերբիցիդները: Տարեկան մի քանի տոննա պեստիցիդներ և հերբիցիդներ թափանցում են ծովային և հողային էկոհամակարգեր:  

5. Ահռելի վնասներ են հասցվում բնությանը, երբ նավթատարները, նավթ տեղափոխող նավերը (տանկերները) կամ նավթահանող պլատֆորմները վթարի են ենթարկվում: Դրանց հետևանքները դժվար են վերացվում:

Օրինակ՝ խոշոր աղետ տեղի ունեցավ 2010 թ. ապրիլի 20-ին՝ Մեքսիկական ծոցում տեղակայված British Petroleum ընկերության նավթաշտարակում պայթյունի հետևանքով, երբ ծով արտանետվեց 800 միլիոն լիտր նավթ, իսկ նավթային բծի մակերեսը կազմեց 28 հազար կմ²: Այս աղետի հետևանքները մինչ օրս վերացված չեն: Նկարում պատկերված են ծովի մակերեսին նավթային բծերը (նկարահանված է տիեզերքից):

Լրացուցիչ տնային առաջադրանք

Պատասխանել հարցերին

1. Հողի ու ջրի ,թռչունների ու ձկների ,վայրի գազանների պահպանման համար ի՞նչ միջոցներ են ձեռնարկվում:
   
   Այդ նպատակով ստեղծելով անտառներ, կանաչ պուրակներ և արգելոցներ:
   
2. Որո՞նք են թթվային անձրևների առաջացման պատճառները,և ի՞նչ հետևանքներ կարող են դրանք ունենալ:
   
   Մթնոլորտում այս գազային նյութերը, որոշոկի պայմաններում միանալով ջրին վերածվում են մեզ արդեն ծանոթ թթուների՝ ծծմբական թթվի (H₂SO₄), ազոտական թթվի (HNO₃) և այլն, որոնք անձրևների հետ թափվում են երկրագդի ամկերևույթի վրա: Թթու պարունակող անձրևները կոչվում են թթվայի արձրևներ:
   
   
3. Ինչու՞ չի կարելի այրել կենցաղային աղբը:

Աղբի այրումից առաջանում են շատ թունավոր նյութեր, դրա համար էլ այն չի կարելի այրել: