Արայիկ Գասպարյան

112. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի´ր մեկական բառերով:

Բարի լուր (ավետիս) բերող — ավետաբեր

արագ ընթացող — արագընթաց

բաժակը ձեոքին արտասանվող ճառ — բաժակաճառ

վեպ  գրող — վիպագիր

բառարան գրող — բառագիր

ար­տասահմանում ապրող — արտասահմանաբնակ

113. Երկու հետևություններից ո՞րն ես ճիշտ հա­մարում: Պատասխանդ պատճառաբանի´ր:

Կոշիկի եվրոպական հայտնի մի ֆիրմա իր աշխատակից- ներից երկուսին Աֆրիկա ուղարկեց, որ պարզի, թե իր կոշիկ- ներն այնտեղ կարո՞ղ Է վաճառել: Շուտով գործուղվածներից  մեկը հայտնեց. «Կոշիկ արտահանելու ոչ մի հեռանկար չկա. այստեղ բոլորը բոբիկ են քայլում»: Մյուսը  դրությունն այլ կերպ գնահատեց. «Հեռանկարները հիանալի են. բոլորը  բոբիկ են քայլում»:

Հեռանկարները հիանալի են. բոլորը  բոբիկ են քայլում

Ես այդ հետևությունը ճիշտ եմ համարում, որովհետև նոր  իրերը քաղաքում շուտ է ընկալվում։

114. Տրված արմատների կրկնությամբ բառե´ր կազմիր: Բառերի մեջ այդ արմատների գրությանն ուշադրությո´ւն դարձրու (փորձի´ր բացատրել ՝ ինչո՞ւ ը-ն  չի գրվում):

Реклама

Օրինակ՝ ճըռ – ճռճռալ, ճռճռոց:

Գոռ, մըռ, հըռ, չըռ, կըռ, դըռ:

Գոռ — գոռալ, գոռգոռալ

Մըռ — մռմռալ, մռմռոց

Հըռ  — հռհռալ

Չըռ —  չռչռալ

Կըռ — կըռկռալ,կռռոց

դըռ — դռռոց, դռդռալ

փորձի´ր բացատրել ՝ ինչո՞ւ ը-ն  չի գրվում

Օրինակ՝ մըռ բառը չի համարվում  արմատ այդ իսկ պատճառով մռմռալը չի գրվում ը տառով։

115. Յուրարանչյուր բառակապակցության իմսատը տրված բառերից մեկո´վ արտահայտիր:

Բազմություն, մարդկություն, ազգ, ժողովուրդ:

Մի երկրում ապրող մարդիկ, հավաքված մարդիկ, ամբողջ  աշխարհում ապրող մարդիկ, նույն ազգությանը պատկանող  բոլոր մարդիկ:

Մի երկրում ապրող մարդիկ — ժողովուրդ

հավաքված մարդիկ — Բազմություն

ամբողջ  աշխարհում ապրող մարդիկ — մարդկություն

նույն ազգությանը պատկանող  բոլոր մարդիկ — ազգ

116. Փակագծում դրված բաոերը գրի´ր համապա­տասխան ձևով:

Օրինակ՝ Դեպքի վայրում հավաքված ամբոխն (աղմկել): — Դեպքի վայրում հավաքված ամբոխն աղմկում էր:
Կռունկների երամը (թռչել): — կռունկների երամը թռչում էր։

Զորքը (տեղավորվել) դաշտում: — զորքը տեղավորվում էր դաշտում։
Ժողովուրդր (լսել) հռետորին: — ժողովուրդը լսում էր հռետորիին։

Հրապարակում հավաքված բազմությունը ինչ-որ բանի (սպասել): — Հրապարակում հավաքված բազմությունը ինչ — որ բանի էր սպասում ։

Ավագանին (ողջունել) օտարականին: — Ավագանին ողջունում էր օտարականին։

Հոտն (իջնել) սարից:հոտն իջել էրր սարից։

Ժողովուրդը գոհ (լինել) այդ որոշումից: ժաղովուրդը գոհ է լինում այդ որոշումից։

117. Նախադասություններն ընդարձակի´ր:

Փորձենք: Մենք կփորձենք ձեզ օգնել պատրաստել տնակ։

Պատմեն: Մայրիկ կպատմես ինձ մի պատմվածք վիշապի մասին։

Կլսեն: Մայրիկ մի մտածիր ես կլսեմ տատիկին և ինձ լավ կպահեմ։

Կընտրեք: Ես քեզ համար մի գեղեցիկ շոր կընտրեմ։

Դարձավ: Այսօր իմ եղբայրը դարձավ մեկ տարեկան։

118. Կետերը փոխարինի´ր  ընդգծված բառերի հա­կանիշներով:

Կենսաբանները պնդում են, որ գազանները  միայն շարժվող  առարկաներն  են տեսնում. … կենդանին անհետանում Է նրանց  աչքից:

Մարդիկ դատարկ երկինք են տեսնում, իսկ ծիծեռնակի, ջրածիծառի և մի քանի ուրիշ թռչունների համար երկինքը … Է միջատներով:

Գիտնականները պարզել են,  որ ստորջրյա աշխարհը ոչ թե …. այս ձայների աշխարհ Է:

119. Տրված նախադասություններն  ավելացրո´ւ  տեքստի մեջ: Ստացված տեքստն ինչո՞վ է տարբերվում տրվածից:

Տարին չորային էր:  Մի անգամ երկինքը ողորմաց ծարավ արտերին. ամպեց ու անձրև կաթկթաց: Մի մարդ վազեց դուրս ու կանչեց.

— Ի´մ արտի վրա, ի´մ արտի վրա:

Ամպը գոռգոռաց ու անձրևի փոխարեն կարկուտ շրխկաց: Նույն մարդը ճչաց.

— Բոլորի ՜ արտերի վրա, բոլորի՜ արտերի վրա:

Արտերր խանձվել, անձրև էին ուզում: Իսկ մարգը բնույ-

թով ագահ է: Է՜հ, երկինքն էլ որոշեց խաղ անել ու  դալ տալ մարդուն: Ի՜նչ խաղ,կարկուտն իսկական պատիժ է արտատիրոջ համար: Ա՜յ քեզ եսասեր մարդ:

120. Խոսքն ըստ  օրինակի փոխի´ր, անուղղակի խոսքը դարձրո´ւ  ուղղակի:

Օրինակ ՝ 1. Սոնան ասաց, որ գյուղն իրեն դուր եկավ, ինքն ուզում է էլի մնալ այդտեղ:

Սոնան ասաց.

— Գյուղն ինձ դուր եկավ, ես ուգում եմ էլի մնալ այստեղ:

2.  Թզուկն ասաց, որ տղան գնա թագավորի գանձարան

ու տեսնի  կախարդական նկարը:

Թզուկն ասաց.

— Ա´յ տղա, գնա´ թագավորի գանձարան ու տե՛ս կախարդական նկարր:

Հայրն Արտակին ասաց,  Որ ճանապարհից վերցնի իր հեծանիվր, որովհետև մարդկանց խանգարում է:

Տղայի  ընկերն ասաց,Որ ինքն էլ չի սպասում թզուկի գալուն ու տուն է  գնում:

Թագավորը տղային ասաց,Որ  գնա երկրից  երկիր ման գա ու գտնի իր մատանու քարը:

Նապաստակն ու մուկն ասացին,  որ Իրենք գնում են տղային օգնելու:

Արջը նապաստակին ու մկանը խնդրեց, որ Իրեն էլ տանեն  աշխարը տեսնելու:

Արեգնազանը ներկայացավ և ասաց, Որ ինքն իշխան Ար­մանի որդին է:

Թագավորը հյուրին խնդրում էր, որ իրեն մենակ չթողնի կախարդի մոտ:

Գործնական աշխատանք

1.Գրի՛ր պարզ ընդարձակ նախադասություններ՝ ներկա, անցյալ և ապառնի ժամանակներով:

Ես հիմա դաս եմ անում։ (ներկա)
Ես երեկ համակարգչային խաղ էի խաղում։ (անցյալ)
Ես վաղը գնալու եմ կինոթատրոն։ (ապառնի)

2. Հետևյալ բառերին ավելացնելով նախածանցներ կամ վերջածանցներ՝ նոր բառեր ստացի՛ր, գրի՛ր, թե իմաստային կամ բառակազմական ի՞նչ փոփոխություն նկատեցիր.

սեր, ժողովուրդ, լույս, կենդանի, սառը, հույս, գիր, մարմին, սուր, ջուր:
սեր-սիրային, ժողովուրդ-ժողովուրդական, լույս-լուսավոր, կենդանի-կենդանական, սառը-սառնություն, հույս-անհույս, գիր-գիրք, մարմին-մարմանականսուր-սրություն, ջուր-ջրիկ

արագ-դանդաղ

3.Գրի՛ր հետևյալ բառերի հականիշները և փորձիր դրանցով կազմել նոր բառեր, օրինակ՝

արագընթաց-դանդաղաշարժ

ճիշտ-սխալ

ազնիվ-կեղծ

բարձր-ցաձր

երկար-կարճ

խոսել-լռել

4.Բառերի քարտեզ. տրված արմատներից կազմիր հնարավորինս շատ նոր բառեր.

գիր-գիրք

լույս-լուսավոր

օդ-օդանավ

պար-պարզ

վարժ-անվարժ

պետ-պետություն

5.Տրված գոյականները դարձրու՛ բայեր, գրի՛ր, թե ինչի շնորհիվ են առարկա ցույց տվող բառերը դառնում գործողություն ցույց տվող բառեր.

Աշխատանք-աշխատել

ճաշ-ճաշել

մարզանք-մարզվել

շինություն-շինել

սեր-սիրել

պար-պարել

գիր-գրել

խաղ-խաղալ

օգնություն-օգնել

լռություն-լռել

պարծանք-պարծել

6. Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառերը.

Օրեցօր, առօրյա, որակարգ, տնօրեն, արջաորս, ամենաորակյալ, անորակ, անօգուտ, հոգուտ, հոգուդ, բանվոր, ամանորյա, ամենօրյա, օկրան, մանրո, անօրևակայելի, զարկորակ, պարորգ, լայնոկրան, հնաբան, մանրոաբան, էջմիածին, աղակույտ, արել, արմուկել, հարդուփորտ, դարձնել, փորանք, ուրտ, քաղցր, քաղզցծ, վարկատրել, հինավուրդ, ասել, երեք, հաճեպ(արագ), ճեպնթաց:

Շրջակա միջավայրի վրա մարդու բացասական ազդեցությունը կտրուկ աճել է արդյունաբերության զարգացման արդյունքում:
1. Վառելանյութերի այրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում գազեր: Ածխաթթու գազի պատճառով առաջանում է «ջերմոցային էֆեկտ», ինչի հետևանքով մոլորակի մթնոլորտի ջերմաստիճանն աճում է:

2. Ծծմբի և ազոտի օքսիդների պատճառով առաջանում են «թթվային անձրևները»:
Ավտոմեքենաների, ինքնաթիռների, հրթիռների շարժիչներում բենզինի և այլ նավթանյութերի թերայրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր գազեր՝ ածխածնի օքսիդներ` CO, CO<sub>2</sub>, ծծմբի օքսիդներ` SO₂, SO₃, ազոտի օքսիդներ` NO, NO<sub>2</sub>։   Մթնոլորտում այս գազային նյութերը, որոշակի պայմաններում միանալով ջրին, վերածվում են մեզ արդեն ծանոթ թթուների՝ ծծմբային թթվի` H₂SO₃, ծծմբական թթվի` H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>, ազոտական թթվի` HNO₃ և այլն, որոնք անձրևների հետ վերադառնում են երկրագնդի մակերևույթ։
Դրանք կարող են տարածվել մեծ հեռավորությունների վրա և տեղալ այլ երկրներում:
Թթվային անձրևները մեծ վնաս են հասցնում կենդանի և անկենդան բնությանը, շինություններին:«Թթվային անձրևներին» ծանոթ է Ալավերդու բնակչությունը:

3. Բնությունը, շրջակա միջավայրն աղտոտող առավել վտանգավոր նյութերից են ծանր թունավոր մետաղները, հատկապես՝ սնդիկը, կապարը, կադմիումը, թալիումը, որոնք կուտակվում են մարդու օրգանիզմում և առաջացնում մի շարք հիվանդություններ: Դրանք մարդու օրգանիզմ կարող են ներթափանցել աղտոտված ջրի և սննդի միջոցով: Այդ հիվանդություններն արտահայտվում են տարբեր խանգարումների ձևով:

4. Վտանգավոր են նաև բույսերի վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցները՝ պեստիցիդները և հերբիցիդները: Տարեկան մի քանի տոննա պեստիցիդներ և հերբիցիդներ թափանցում են ծովային և հողային էկոհամակարգեր:  

5. Ահռելի վնասներ են հասցվում բնությանը, երբ նավթատարները, նավթ տեղափոխող նավերը (տանկերները) կամ նավթահանող պլատֆորմները վթարի են ենթարկվում: Դրանց հետևանքները դժվար են վերացվում:

Օրինակ՝ խոշոր աղետ տեղի ունեցավ 2010 թ. ապրիլի 20-ին՝ Մեքսիկական ծոցում տեղակայված British Petroleum ընկերության նավթաշտարակում պայթյունի հետևանքով, երբ ծով արտանետվեց 800 միլիոն լիտր նավթ, իսկ նավթային բծի մակերեսը կազմեց 28 հազար կմ²: Այս աղետի հետևանքները մինչ օրս վերացված չեն: Նկարում պատկերված են ծովի մակերեսին նավթային բծերը (նկարահանված է տիեզերքից):

Լրացուցիչ տնային առաջադրանք

Պատասխանել հարցերին

1. Հողի ու ջրի ,թռչունների ու ձկների ,վայրի գազանների պահպանման համար ի՞նչ միջոցներ են ձեռնարկվում:
   
   Այդ նպատակով ստեղծելով անտառներ, կանաչ պուրակներ և արգելոցներ:
   
2. Որո՞նք են թթվային անձրևների առաջացման պատճառները,և ի՞նչ հետևանքներ կարող են դրանք ունենալ:
   
   Մթնոլորտում այս գազային նյութերը, որոշոկի պայմաններում միանալով ջրին վերածվում են մեզ արդեն ծանոթ թթուների՝ ծծմբական թթվի (H₂SO₄), ազոտական թթվի (HNO₃) և այլն, որոնք անձրևների հետ թափվում են երկրագդի ամկերևույթի վրա: Թթու պարունակող անձրևները կոչվում են թթվայի արձրևներ:
   
   
3. Ինչու՞ չի կարելի այրել կենցաղային աղբը:

Աղբի այրումից առաջանում են շատ թունավոր նյութեր, դրա համար էլ այն չի կարելի այրել:

1.Ընտրի՛ր թեմաներից որևէ մեկը և ստեղծագործի՛ր (10-15նախադասությունից ոչ պակաս).

• Իմ երազած ապագան
• Սիրելի գիրքս և ինչու եմ սիրում այն
• Ինչպես կարելի է լինել լավ ընկեր
• Իմ կատարած ամենահպարտ քայլը
  Ինչ կփոխեի իմ շրջապատում

2.Քո գրած ստեղծագործությունից առանձնացրու այն բառերը, որոնք՝

• պարզ են,
  
  երջանիկ 
  
  
• ածանցավոր են,
  
  
• բարդ են,
  
  ծրագրավորող
  
  
• բարդածանցավոր են:
  
  

3.Ընդգծի՛ր ենթականերն ու ստորոգյալները:

                 Իմ երազած ապագան

Ես երազում եմ դառնալ ծրագրավորող և լինել երջանիկ։ Կյանքում չլինեն պատերազմներ։
Ահա թե ինչ եմ ամենաշատը երազում։ Վերջին տարիներին էլ ոչ մի բան չեմ ուզում երազել,միայն ու միայն վերադարձնել Արցախը,մեր Արցախը։

257. Ի՞նչ է շրջանաձեւ դիագրամը, եւ ինչպե՞ս է այն կազմվում։
     Դիագրամ գծային հատվածների կամ երկրաչափական պատկերների միջոցով տվյալների արտահայտում, որը թույլ է տալիս արագ գնահատելու մի քանի մեծությունների հարաբերությունը:
258. Ի՞նչ է գծային դիագրամը, եւ ինչպե՞ս է այն կազմվում։
259. եր
260. Դիագրամ (հուն․՝ Διάγραμμα (diagramma) — պատկեր, գծանկար) — գծային հատվածների կամ երկրաչափական պատկերների միջոցով տվյալների արտահայտում, որը թույլ է տալիս արագ գնահատելու մի քանի մեծությունների հարաբերությունը:
261. Դիագրամները հիմնականում կազմված են տարբեր երկրաչափական օբյեկտներից (կետեր, գծեր, տարբեր գույների ու ձևերի պատկերներ) և օժանդակ տարրերից (կոորդիանատային առանցքներ, պայմանական նշաններ, վերնագրեր): Բացի այդ, դիագրամները լինում են երկչափ և եռաչափ: Դիագրամների մեջ երկրաչափական առարկաների համեմատությունը կարող է կատարվել տարբեր չափումների միջոցով, օրինակ՝ պատկերի մակերես, բարձրություն, կետերի խտություն և այլն:
262. Գծային դիագրամներ, գրաֆիկներ
263. Գծային դիագրամները կամ գրաֆիկները տվյալները ներկայացնում են գծերով իրար միացված կետերի միջոցով: 
264. Ի՞նչ է սյունակաձեւ դիագրամը, եւ ինչպե՞ս է այն կազմվում։
     Սյունակաձև դիագրամները (սյունապատկերները) կազմված են նույն լայնությամբ զուգահեռ ուղղանկյուններից (սյունակներից): 
265. Ո՞ր դեպքերում են օգտագործվում գծային եւ սյունակաձեւ դիագրամները։
     Մեծությունների հարաբերության ներկայացումը շրջանի մասերի միջոցով կոչվում է շրջանաձև դիագրամ:

Արևմտահայերեն
Օր մը Աղուէսը կ՚ ըսէ Աքլորին.
-Ի՜նչ աղուոր ու անոյշ կ’երգես, ո՜վ Աքլորիկ։ Երանի՜ գիշեր-ցերեկ հոս
նստէի ու անոյշ ձայնդ լսէի։ Ափսո՜ս, որ վաղուընէ պիտի զրկուիմ քեզ
լսելու հաճոյքէն. մեղաւորս Սուրբ Կարապետ ուխտի պիտի երթայ։
Սիրունի՛կ Աքլոր, կը խնդրեմ զիս հաւնոց առաջնորդէ, որպէսզի մեղքերուս
համար թողութիւն խնդրեմ հաւերէն։
Այս քաղցր խօսքերէն Աքլորին սիրտը կը կակուղնայ ու ան կ’ըսէ.
-Երթանք, քեզի ցոյց տամ հաւնոցը։

Աղուէսը Աքլորին ետեւէն կը մտնէ հաւաբուն, կը խեղդէ բոլոր հաւերը ու
կ’ուտէ զանոնք, յետոյ ալ կ’ուտէ Աքլորը անոր ըսելով.
-Իմ սիրունի՛կ Աքլոր, գիտե՞ս, թէ ի՜նչ դժուար պիտի ըլլար Սուրբ
Կարապետ անօթի փորով ուխտի երթալը…

Արևելահայրենե
Մի օր Աղվեսը կասի Աքլորին. -Ի՜նչ գեղեցիկ ու անուշ կերգես, ով Աքլորիկ։ Երանի՜ գիշեր-ցերեկ այստեղ նստեի ու անուշ ձայնդ լսեի։ Ափսոս, որ վաղը պիտի զրկվեմ քեզ լսելու հաճուքն. մեղավորս Սուրբ Կարապետ ուխտի պիտի երթամ։ Սիրունիկ Աքլոր, կ խնդրեմ ինձ հավանոց առաջնորդե, որպեսզի մեղքերիս համար թողութիուն խնդրեմ հավերեն։ Այս քաղցր խոսքերեն Աքլորի սիրտը փապկե և նա կասի. -գնանք, քեզ ցույց տամ հավանոցը։
Աղվեսը Աքլորի հետևից գնաց կ մտնի հավաբուն, կ խեղդի բոլոր հավերին ու կուտե նրան, հետո կուտէ Աքլորը նրան ասելով.
-Իմ սիրունի՛կ Աքլոր, գիտե՞ս, թէ ի՜նչ դժվար պիտի լիներ Սուրբ Կարապետ սոված փորով ուխտի գնալը…

Անտառը հուզված էր, հուզվա՛ծ մեծապես։

Խուլ, աճեցուն, զայրագին մի շշուկ գրավել էր նրան։ Հսկա կաղնիները բուռն շարժումով կռանում էին դեպի հացիներ, թեղին ու լորին վրդովված՝ շշնջում էին։ Թփերն անգամ, անճոռնի բաղեղներով գալարված, ոտները ճահճի մեջ, գաղջ հողի վրա պառկած՝ անհանգիստ էին․․․ Անտառն ամբողջ հուզված էր։ Անսովոր մի դեպք էր տեղի ունենում այդ բազմադարյան ճահճային աշխարհում, ուր ծառերը մինչև այդ՝ աճում էին, մեռնում, ուտում էին, ապրում, գիջության մեջ բորբոսնում, պարազիտներով լեցվում, բաղեղներով կաշկանդվում և ուր բոլորը գոհ էին, ոչնչի չէին ձգտում։

Բայց ահա մի օր ծառերից մի քանիսը պատռել էին ամեն պատուտակ, անցել ամեն ճահիճ, և արմատները, փոխանակ ըստ վաղեմի ավանդության դեպի ձորն ի վար իջեցնելու, սկսել էին դեպի լեռն ի վեր պարզել։ Այդ անսովոր էր, խիստ անբնական և անտառն ամբողջ իզուր չէր հուզվել։

Ի՜նչ․․․ արհամարհել պապենական սովորությունը, թողնել ճահիճն ու ձորերը, ճգնել ազատվելու պատուտակներից և որ գլխավորն է, դեպի լե՜ռը մագլցել։ Ինչի՜ նման էր այդ։

Նոր ծառերը, սակայն, անվրդով, անզգա կարծես այդ բոլոր հուզման՝ անցել էին գիջությունը, անցել գծված սահմանը, գնում էին դեպի վեր՝ ոստնելով ժայռերի վրայից,արհամարհելով արգելքները, պատռելով հողի կուրծքը։ Եվ որը առավելն է, այդ ամբողջ նոր ճյուղավորության ծայրում սկսել էր ծնվել մի առողջ, առույգ և հպարտ ոստերով ծառ, որ վեսությամբ նայում էր արևին, իր ոտների մոտ փռված հին անտառին և իր հպարտ շարժումով կարծես ծաղրում էր ճահճի մեջ ապրող հին ընկերներին։

— Դարձե՛ք, խելահեղնե՛ր,— գոչում էին հները։

— Խենթացել են,— գոռում էին կաղնիները։

— Կոչնչանան,— շշնջում էին թփերը։

Իսկ նոր ծառը բարձրանում էր, անհագ բարձրանում և բոլոր այդ աղմուկի վրա ժպտում ու զվարճանում։

— Բայց այդ ո՞ւր ես գնում, մոլորվա՜ծ,— կանչեց վերջապես մի հսկա կաղնի.— ի՞նչ գործ ունիս այդ բարձրությունների վրա, ուր տիրում է սառնամանիք, ուր քամին սոսկալի է, ուր ջուր չկա, և ուր ժայռերը կոշտ են, ճանապարհը՝ դժվար․․․

— Բարձրանում եմ,— ժպտաց նոր ծառը։

— Բարձրանո՜ւմ ես,— ապշեց մեծ կաղնին,— խենթ, ի՞նչ կա բարձրանալու մեջ, եթե ոչ՝ միմիայն կորուստ։ Ավելի լավ չէ՞, որ իջնես դեպի ձորը, գետակի ափին, ուր ստվեր կա, առատ ջուր, սննդարար հող, և ուր քամին անզոր է, կայծակն՝ անհասանելի․․․

— Բարձրանում եմ,— համառեց ծառը և մի րոպե իսկ կանգ չառավ։

— Դու կոչնչանաս,— կանչեցին ծառերը։

— Բարձրության վրա․․․

— Կայծակին զո՛հ կլինիս։

— Լեռների ծայրին․․․

— Դու անոթի կմնաս, ծարավ, պապակվա՜ծ։

— Բայց բարձր կլինեմ․․․

Ու բարձրանում էր, անհագ բարձրանում։ Անտառն ամբողջ այժմ լուռ, դողդոջուն, դարձած դեպի բարձրացող ծառը, սրտատրոփ դիտում էր նրա քայլերը, ուրախանում նրա հաճախ ապարդյուն ճիգերի վրա, չարամտորեն ժպտում, երբ նա մի խոշոր ժայռի դեմ էր առնում և նենգամիտ, կծու խոսքեր նետում, երբ ծառը պապակված ու հոգնած՝ կանգնում էր շունչ առնելու և կամ, երբ քամին զորեղ տարուբերում էր նրան այս֊այն կողմ, ծռում, գետնին էր քսում, կամ տերևներն ու ճյուղերը միմյանց խառնելով՝ գլխին դիզացնում․․․

Փչում էր քամին, այրում էր արևը, անձրևն ու հեղեղները թրջում էին նրան, ամպերը գլխին որոտում, փոթորիկը նրան ժայռեժայռ խփում, կայծակը նրա շուրջը շանթիչ գծեր պարզում․․․ և սակայն ծառը համառ, անդրդվելի՝ ելնում էր, ելնում և մշուշոտ, բարձր կատարների ձգտում․․․

Եվ երկա՜ր֊երկա՜ր տանջվելուց հետո կես ճղակոտոր, տերևները կորցրած, հոգնած, ուժասպառ, խաղալիք քամիների, որոտումների տակ, կայծակի գծերի մեջ, անձրևներով թրջված՝ հասնում էր բարձր կատարին։ Այժմ նա մշուշին ցած էր թողել ճահիճների մեջ մնացած իր ընկերներին ծածկելու․ այժմ նա արևին էր տարածում իր թևերը, բայց, այժմ քան երբեք, նա մենակ էր, անընկեր, հեռու գետակից, հեռու ձորակից։

Եվ չէր ափսոսում։ Այդտեղ, բարձրության վրա հանգչած, զմայլվում էր նա հեռավոր հորիզոնով, փայլուն արևի տակ ողողված լեռների կատարներով։ Անձրևը նրան ջուր էր տալիս, լեռան հողը՝ սնունդ։ Այնտեղ նա երազում էր իրենից մի նոր, բարձր կանգնած սերունդ ստեղծել, բռնել կատարը, արևի լույսի մոտ լինել, ամպերի խոնավությունից հեռու կենալ և ճահճային պատվանդանից միշտ ազատ մնալ։

Իսկ ցածի անտառը նայում էր դեռ նրան ծիծաղելով, նայում էր մենավորին, խենթուկին ու ասում.

— Կոչնչանա, կայծակը կփշրի նրան, քամիները կկործանեն հանդուգնին․․․

Գալիս էին քամիները, փշրում նրա ճյուղերը, ցրիվ տալիս տերևները․ գալիս էր անձրևը, մերկացնում էր նրա ոստը, ճկուն արմատները հեղեղների տակ ողողում․ գալիս էր և կայծակը, աղմկում, վժժում, շրջակա ժայռերը ցնցում, այս-այն թփիկն այրում-սևացնում և գոչում ծառին․

— Հանդո՛ւգն, ո՞ւր ես եկել ինձ մոտ, կայրեմ քեզ։
— Այրի՛ր,— ասում էր ծառը,— կայրվեմ այստեղ, բայց կայրվեմ բարձրության վրա․․․Այդպես էլ եղավ։
Մի չարագուշակ, փոթորկալից գիշեր քամիները ճղակոտոր արին ծառին, հեղեղը մերկացրեց արմատները և այրող, նախանձոտ կայծակն եկավ վժժալով ու նրա կրծքին խփեց․․․

Ծառը բռնկեց, սկսեց այրվել։

— Այրվում է՛…— քրքջաց ներքևից ճահճային անտառը։

— Նրա վերջն այդ էր,— ասում էին թփիկները։

— Տեսա՞ր, հանդո՛ւգն արարած,— կանչեց մեծ կաղնին,— մեռնում ես այժմ ահա․․․

— Բարձրության վրա՛…— մրմնջաց ծառը։
Եվ խոր ու խավար գիշերվա մեջ նրա բոցը փայլում էր հեռվից՝ մի կրակոտ աստղի նման։ Ճարճատում էր նա, ծուխ-մուխ արձակում, իր մահը խնկում․ մահ այդքա՛ն շքեղ, այդքա՛ն բարձր․ և հողը նրա շուրջը կարծես տեղ էր բաց անում, ընդունելու իր ծոցի մեջ նրան, որ բարձրի ձգտեց և բարձրության վրա՛ էլ մեռավ․․․

Հարցեր և առաջադրանքներ:
1. Անծանոթ բառերը դուրս գրել և բառարանի օգնությամբ բացատրել:

Ըմբոստ-Դիմադարձություն անող
գաղջ-Գոլ
կաշկանդվել-ամաչել

2. Գտնել առաջին հատվածի ընդգծված բառերի հոմանիշները:

զայրագին-սաստիկ
Հսկա-Աժդահա
կռանում էին -թեկվել
գաղջ-Եղկ
Անսովոր-Անվարժ
բազմադարյան-դարավոր
3. Բնութագրել ըմբոստ ծառին ՝ օգտագործելով հատվածներ ստեղծագործությունից:

Ծառը համառ, անդրդվելի՝ ելնում էր, ելնում և մշուշոտ, բարձր կատարների ձգտում․․․

4. Բնութագրել անտառի ծառերին:

Ծառերը շատ վախկոտ էին նոր ծառը բարձրանում էր անհագ բարձրանում և բոլորն այդ աղմուկի վրա ժպտում ու զվարճանում էին։

5. Ո՞րն է ստեղծագործության հիմնական ասելիքը:

Ինձ թվում է որ ստեղծագործությունն ուզում է ասել ,որ պետք է մարդկանց խելացի խորհուրդը լսել , հաշվի առնել նրանց ապրած տարիների փորձը :

6.Դու նմանություններ գտնու՞մ ես քո և ծառի միջև, եթե այո, գրավոր ներկայացրու:

Ես ու ծառը շատ նման ենք, ես նույնպես համառ եմ և անդրդվելի։

Սիդդիքի ընտանիքը ապրում է Բիրմինգհեմում։ Բիրմինգհեմը մեծ քաղաք է երկրի կենտրոնում։ Մուհամեդն ու նրա մայրը՝ Ռանին Բանգլադեշից են։ Մոհամմեդի կինը՝ Մորինը, բրիտանացի է և նա Լիվերպուլից է:
Մոհամմեդն ու Մորինը մթերային խանութ ունեն։ Այն վաճառում է միրգ, բանջարեղեն և խմիչք: Նրանք ապրում են խանութի վերևի բնակարանում, և Ռանին հոգ է տանում նրանց երկու երեխաների մասին: Մոհամմեդն ու Մորին երկուսն էլ աշխատում են խանութում: Խանութը բաց է ամեն օր մինչև երեկոյան ժամը 22-ը, ուստի նրանք քրտնաջան աշխատում են:
Ես ուրախ եմ, որ քրտնաջան աշխատում եմ կնոջս և ընտանիքիս համար»,- ասում է Մոհամմեդը:

Ջեքսոնների ընտանիքն ապրում է Չեսթերում։ Տուն են վարձում։ Նրանք ցանկանում են գնել իրենց սեփական տունը, ուստի գումար են խնայում, երբ կկարող են։ Դենիել Ջեքսոնն աշախատում է Մանչեսթեր գործարանում,դա վատ աշխատանք չէ, բայց աշխատանքի գնալու համար երկար ճանապարհ է։ Նրա կինը՝ Ջիլը, դպրոցի քարտուղար է։ Ջեքսոններն ունեն երկու դեռահաս երեխա։ Նրանք երկուսն էլ դպրոցում են, և երբ Ջիլն ավառտում է աշխատանքը, նա մեքենայով գտնում է նրանց դպրոց, իսկ հետո նրանց տուն է տանում։

Փարավոն անվանում էին Եգիպտոսի արքաներին, որը նշանակում էր «պալատի տեր»: Եգիպտական միապետություններն իրենց գոյությունն սկսել են մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի երկրորդ կեսից։ Եգիպտացիները թագավորին նայում էին որպես իրենց երկրի հանդեպ աստվածների բարեհաճության երաշխիք։ Մինչև IV դինաստիան միապետի անունը կապվում էր Հորոս աստծո, իսկ դրանից հետո՝ արևի Ռա աստծո հետ և թագավորող անձը համարվում էր նրա որդին։ Մեկը մյուսի ետևից կառուցվեցին Մեծ Բուրգերը, որոնք ցուցադրում էին այն ժամանակների կառավարողների բացառիկ հզորությունն ու մեծությունը։

Փարավոններ

Առաջին փարավոն Ջոսերի գլխավոր նպատակներից էր Վերին և Ստորին Եգիպտոսի միավորումն ամրապնդելը։ Նա իրականացրեց վարչաքաղաքական բարեփոխում ՝ իշխանությունից հեռացնելով նոմերում ժառանգաբար իշխող տեղական ազնվական ներկայացուցիչներին։ Ձևավորվեց կառավարման նոր համակարգ։ Փարավոնի իշխանությունը հայտարարվեց աստվածատուր, իսկ փարավոնը ՝ մարդ-աստված։

Միջին թագավորության ժամանակ Եգիպտոսի տրոհումը իր հետ բերեց արյունալի պատերազմներ և ավերածություններ։ Իրավիճակը կառավարողներին ստիպեց վերականգնել միասնական պետությունը։ Այդ շարժումը հյուսիում գլխավորեց Հերակլեոպոլիս, իսկ հարավում ՝ Թեբե քաղաքը։ Պայքարում հաղթեց Թեբեն և Ք.ա.2040թ. սահմաններում Թեբեի փարավոնը հիմնադրեց համաեգիպտական XI հարստությունը։ Թեբեի փարավոն Յահմոս 1-ը (Ք.ա. մոտ 1540-1517թթ.) գրավեց Ավարիսը և վտարեց հիքսոններին։ Յահմոսը հիմնադրեց XVIII հարստությունը, որով սկսվեց Եգիպտոսի պատմության Նոր թագավորության դարաշրջանը։

Աննախադեպ հաջողություններ արձանագրվեցին Թութմոս 3-ի կառավարման ժամանակ (Ք.ա. 1468-1434թթ.): Փարավոնը հյուսիսում հասավ մինչև Կարքեմիշ։ Թութմոս 3-ը ստեղծեց մի տերություն, որը հյուսիսից հարավ ձգվում էր մոտ 3200 կմ։ Փարավոնը ստեղծեց գաղութային վարչակազմ, որը պետք է իրագործեր նորանվաճ երկրների նկատմամբ տարվող քաղաքականությունը։ Նա առաջինն էր, ով նվաճվածների վրա սահմանեց հարկային և այլ պարտավորություններ։

Ք.ա.14-րդ դարի կարևոր իրադարձություններից էր փարավոն Էխնաթոնի կրոնական բարեփոխումը։ Փարավոնների կողմից տրվող նվիրատվությունների շնորհիվ երկրում մեծ ազդեցություն ձեռք բերեց Թեբեի հովանավոր աստված Ամոնի տաճարը։ Այն պատճառ էր դառնում փարավոնների և քրմության միջև բախումների։

Իրավիճակը լարվեց Ամենհոտեպ 4-ի կառավարման սկզբում (Ք.ա.1352-1336թթ.): Փարավոնը վճռեց հարցին տալ արմատական լուծում։ Նա դիցարանում առաջ մղեց երկրորդական աստվածություն Աթոնին, որը մարմնավորում էր Արևի սկավառակը։ Աթոնը հռչակվեց Եգիպտոսի միակ աատված։ Ամենհոտեպը իրեն հռչակեց Աթոնի միակ որդի և ընդունեց նոր անուն ՝ Էխնաթոն («Աթոնին հաճելի»)։ Նորաստեղծ մայրաքաղաք հռչակվեց Ախետաթոնը։

Թութանհամոնը Ախենաթենի մահից հետո վերականգնեց մայրաքաղաք Թեբեն և վերականգնեց հին աստվածների պաշտամունքը։ Ավելի ուշ փարավոնը ջնջեց նրա անունը որոշ թագավորների ցուցակներից, ուստի գիտնականները 1920-ականներին գտել են նրա գերեզմանի իրերը։

Ռամեզ 2-ը (Ք.ա. 1279-1213թթ.) ձեռնարկեց արտաքին աշխարհում կորսված դիրքերը վերականգնելու գործը։ Ռամզես 2-ը կառավարել է կամ 66 տարի։ Նա կառուցել է ամբողջ Եգիպտոսը և նրա արձաններից ու տաճարներից շատերը պահպանված են առ այսօր:

241. Կառուցե՛ք տարված ուղղի նկատմամբ տառերին համաչափ պատ
     կերները (տե՛ս նկ. 16)։ Ո՞ր դեպքերում տրված տառին համաչափ
     պատկերը կլինի հայերենի այբուբենի տառ։ Ո՞ր դեպքերում
     տառին համաչափ պատկերը կլինի այդ նույն տառը։
     նկ. 16
     
     Ա, բ – ե
     
     Բ, գ-ժ
     
     Ե, ս – ո
     
     Գ, ս – ո
     
     Գ, ֆ – 8
242. Արտագծե՛ք 17րդ նկարը և կառուցե՛ք տրված պատկերներին p
     ուղղի նկատմամբ համաչափ պատկերները։
     
     Ա, շրջան – շրջան
     
     Բ եռանկյուն – եռանկյուն
     
     Գ, սեզան – սեղան
     
     Դ, եղեվնի – եղեվնի
     
     Ե, բազմանկյուն – բազմանկյուն
     
     Զ, սունկ – սունկ
     
     Է – եռանկյուն – եռանկյուն